Eén van de opmerkelijkste gebouwen van Frank Lloyd Wright (1867-1959) is zonder meer de Beth Sholom Synagogue in Elkins Park, Philadelphia. Ik bracht er recent een bezoek; met zijn hoge translucente kap op een betonnen onderbouw leek het gebouw als een zeilschip de luxe villawijk binnengevaren.
Een plaquette in de entree getuigt van de nauwe samenwerking met rabbi Mortimer J. Cohen. Deze wenste een totaal nieuwe, werkelijk Amerikaanse synagoge los van de Europese tradities en conventies. Het verhaal wil dat architect en opdrachtgever een haast symbiotische samenwerking doorliepen: de vormgeving, ruimtelijke organisatie, het functioneren en de symboliek van het gebouw hangen nadrukkelijk samen.
Het belang van goed opdrachtgeverschap is nauwelijks te overschatten. De ideale opdrachtgever is betrokken en verantwoordelijk, zorgt voor een locatie, budget en programma én spreekt zich uit over het bijbehorende gebruik. De architect weet zich op zijn beurt verantwoordelijk voor verrassende en doorwrochte oplossingen die binnen de kaders maximaal recht doen aan de wensen en ambities. Om uit niets iets tot stand te brengen, nemen opdrachtgever en ontwerper in open dialoog voortdurend grote en kleine beslissingen.
Gelukkig hebben wij veel uitstekende opdrachtgevers. Maar de laatste tijd zien we nogal eens dat de opdrachtgeversrol schimmig is of zelfs nauwelijks invulling krijgt. Kaders zijn (soms bewust) onduidelijk en beslissingen blijven uit. In gelaagde organisaties raakt de communicatie gefilterd en vervormd; de doodsteek voor een goede samenwerking geënt op gedeelde ambitie, vertrouwen en respect voor elkaars expertise en belangen. Zelden leidt zo’n getroebleerd proces tot een bijzonder resultaat. Wij zeggen vaak ‘Iedere opdrachtgever krijgt het gebouw dat hij verdient’.
Wright overleed een klein half jaar vóór de opening van zijn enige synagoge. Van de plaquette met de respectvolle vermelding van rabbi Cohen zal hij daarom niet de initiator zijn. Gezien zijn beruchte egocentrisme is het ook de vraag of hij ermee had ingestemd. Maar ze hangt er met recht: het gebouw toont onmiskenbaar wat goed opdrachtgeverschap vermag.
Ronald Schleurholts, directeur-architect cepezed, Delft
Cobouw, 8 mei 2017
goed opdrachtgeverschap
