Door de hoge stikstofconcentraties neemt de luchtkwaliteit in Nederland af en door stikstofdepositie verzuurt de bodem. Vooral in natuurgebieden is dat een probleem. De bouwsector zorgt voor een, zij het relatief kleine, toename van schadelijke concentraties. Daarom wordt stikstofarm bouwen in de toekomst vrijwel zeker de norm.
Dit vraagt van architecten dat zij op een andere manier ontwerpen. Aspecten als de bouwmethodiek, materiaalgebruik, transport en energieverbruik zijn bij een ‘stikstofarm ontwerp’ in balans. En een goede samenwerking tussen de opdrachtgever, aannemer, ontwikkelaar en architect wordt nóg belangrijker.
Stikstofarm ontwerpen en bouwen
zorgcentrum PI haaglanden
Aan de rand van Scheveningen, pal naast twee natuurgebieden, laten het Rijksvastgoedbedrijf en DJI, du Prie bouw & ontwikkeling, cepezedprojects en cepezed alvast zien wat er mogelijk is op het gebied van stikstofarme bouw. Hier verrijst binnen de muren van de PI Haaglanden een nieuw zorgcentrum. Hoewel niet wettelijk noodzakelijk, is besloten om bij de bouw van het zorgcentrum onder een depositie van 0,005 mol N/ha/jaar te blijven. Dit doel was van meet af aan sturend bij gemeenschappelijke keuzes. Elke partij neemt een brede verantwoordelijkheid, zo houdt du Prie bijvoorbeeld de regie op de logistiek. Het Rijksvastgoedbedrijf treedt in feite op als ‘launching customer’.De bouw begon in juni 2022 en het zorgcentrum wordt in het najaar van 2023 opgeleverd. Het betreft een tijdelijk gebouw dat minstens tien jaar dienst moet doen.
bouwmethodiek
Stikstofarm bouwen vergt een fundamenteel en radicaal andere bouwmethode. Mede met het oog op het verminderen van de stikstofuitstoot ontwerpt cepezed gebouwen als bouwdoos, ofwel kit of parts. Met prefab-elementen heb je als architect niet alleen meer invloed op de kwaliteit van de onderdelen, maar ook meer grip op de emissies. Vervuilende uitstoot is in de fabriek beter af te vangen en te controleren dan op de bouwplaats en de elementen worden op de bouwplaats snel en ‘droog’ geassembleerd. Dat verkort de bouwtijd, waarmee er minder bewegingen zijn van individueel personeel en toeleveranciers van en naar de bouwplaats.
alles elektrisch
Er kan al veel met elektrisch bouwmaterieel. Maar willen we vol inzetten op stikstofarm bouwen dan moet de kwantiteit omhoog: er is nu nog te weinig elektrisch bouwmaterieel beschikbaar. Bij het ontwerpen moet worden gelet op het maximumgewicht van bouwdelen, zodat ze met licht, elektrisch aangedreven materieel geplaatst kunnen worden. De keuze voor elektrisch materieel verkleint niet alleen de stikstofemissie, omwonenden (in dit geval de justitiabelen in de PI) ondervinden zo ook minder overlast van de bouw. Zo werd de fundering van het zorgcentrum bijvoorbeeld niet geheid met een dieselaggregaat, maar elektrisch geschroefd.
minder materiaal
Door de keuze voor kwalitatief hoogstaande en slim ontworpen prefab-elementen kun je met minder materiaal toe. Ruwbouw is meteen ook afbouw, aftimmeren is niet nodig. Voorzien van slimme details zijn de prefab-elementen multifunctioneel: in de PI dienen de complete, betonnen prefab-units voor het sanitair in de vleugels bijvoorbeeld tegelijkertijd als scheidingswand en dragen zij het dak. Een met prefab-onderdelen geassembleerd gebouw kan als het zijn functie verliest worden gedemonteerd om het elders, in delen of in zijn geheel, weer te remonteren. cepezed werkt al 50 jaar op deze manier en weet dat het geen afbreuk hoeft te doen aan de gebruikswaarde, sfeer of beleving.
transport
Niet alleen de traditionele bouw, ook het traditionele transportverkeer vervuilt. Een belangrijk element van stikstofarm bouwen is daarom het optimaliseren van de logistiek. Om de transportbewegingen tot een minimum te beperken, wordt elke transportbeweging zo efficiënt mogelijk ingericht. Prefab-elementen worden zoveel mogelijk aangevoerd in flat-packs. Elektrisch transport was het uitgangspunt, daar waar dit niet mogelijk was werd gekozen voor Euro 6-vrachtwagens (de schoonste emissieklasse). du Prie richtte voor het PI-project een hub in om het bouwpersoneel elektrisch van en naar de bouwplaats te brengen.
meten is weten
Op de bouwplaats van het zorgcentrum werd de stikstofuitstoot gemonitord. Op die manier kon de prognose worden getoetst - voorafgaand aan de bouw is een gedetailleerde berekening gemaakt. Meten kan op veel manieren, in dit geval hield het in dat de draaiuren van machines met fossiele brandstof werden bijgehouden en dat er een cameraregistratie was van kentekens, om een idee te krijgen van het aandeel elektrische voertuigen en de verschillende verkeersklassen (zoals zwaar verkeer en stage 6 motoren) in het totaal van voertuigen dat de bouwplaats opreed. Daarnaast staven de meetgegevens de ervaring die de betrokken partijen opdoen met deze pilot. Deze en andere meetresultaten zijn nodig om stikstofarme bouw in de toekomst te verbeteren.