wat maakt een architect eigenlijk?

In zijn nuchtere, analytische aanpak lijkt bureau SLA wel wat op cepezed. Dat geldt ook voor de wens om zo lang mogelijk betrokken te blijven bij het bouwproces. Toch is de architectuur van beide bureaus heel verschillend. In de serie lezingen voor ons 50-jarig jubileum vertelde Peter van Assche, oprichter van SLA, ons wat hem drijft en welke keuzes hij (daarom) maakt.

vogel
Acties hebben consequenties, begint Peter zijn verhaal. Die consequenties op zich zijn neutraal. Maar dit betekent wel dat wat we nu doen, gevolgen heeft voor de toekomst. Vanwege het enorme effect van de dingen die we nu doen op de wereld van de volgende generaties, heet dit tijdperk het Antropoceen. Het is eigenlijk vreemd, houdt Peter ons voor, dat de acties van bijvoorbeeld een vogel geen wissel trekken op de toekomst. De mens is als dier een soort misfit. Dat er sprake is van ‘existentiële dissonantie’, zoals hij het noemt, onderbouwt hij met foto’s, filmfragmenten en data.

data
In het licht van acties en consequenties zijn data namelijk van groot belang. Zij kunnen helpen om systemen te doorgronden en aanzetten tot verandering. Al gaat dat laatste moeizaam, getuige de reactie - ‘business as usual’ - op de uitkomsten van het onderzoek van de Club van Rome, vijftig jaar geleden. Wil je dat er dingen veranderen dan moet je ook gewoon aan de slag, maakt Peter aan de hand van zijn projecten duidelijk.

attitude
Vooral op het gebied van circulaire architectuur zijn voorbeelden belangrijk, geeft hij aan. Omdat het bij circulair bouwen nog te veel alleen om materiaal (en data) draait, doet hij met het lectoraat van de Academie van Bouwkunst Amsterdam onderzoek naar het architectonisch vocabulaire voor een regeneratieve samenleving. Een van de ‘attitudes’ die de onderzoekers onderscheiden, noemen zij ‘invisible’, waar cepezeds Tijdelijke Rechtbank Amsterdam als voorbeeld geldt. Andere ‘attitudes’ zijn bijvoorbeeld ‘collage’ of ‘poëzie’.

9 dagen, 9 jaar
Peter is onder de indruk van de opschaling bij cepezed. SLA bouwde een tijdelijk paviljoen voor de Dutch Design Week uit voor 9 dagen geleend materiaal. ‘Als je dit voor 9 dagen kunt realiseren kan dat ook voor 9 jaar. En cepezed heeft dat ook al laten zien.’ Hij noemt een aantal zaken waar hij als onderzoekende, experimenterende architect tegenaan loopt. Waarom is er bijvoorbeeld nog geen simpele plug-in om de CO2-footprint van je ontwerp te weten? Hoezo heeft de officiële life cycle analysis (LCA) een lobby-achtig karakter? En waarom zou hij als architect woningen ontwerpen waar mee wordt gespeculeerd?

belangrijke vraag
Op de verschillende plekken waar hij werkt, merkt Peter hoe slim en vindingrijk architecten zijn. Dat stemt hem hoopvol, blijkt tussen de regels van zijn verhaal door. Zelf had hij veel aan de vraag die zijn docent Umberto Barbieri hem tijdens zijn studie stelde: Wat maakt een architect? Deze vraag heeft hem als architect zelfs mede gevormd. Hij stelt hem nu aan ons en de antwoorden - gebouwen? ‘curating’? oplossingen? gedachtes? een bepaalde blik? - zijn allemaal niet het ontnuchterende antwoord van Barbieri. Dat luidde namelijk: tekeningen.

tekeningen zijn machtig
Een architect maakt tekeningen, zo simpel is het. Maar tekeningen zijn machtig. Ze zijn nu bijvoorbeeld verantwoordelijk voor 55 procent van het afval van onze samenleving. Om het verschil te maken, moeten de tekeningen mooi zijn, drukt Peter ons op het hart. En het verhaal moet goed zijn, want elk ontwerp komt met een verhaal. Al kan de taal zich niet meer losweken van wat hij veroorzaakt. Wat Peter illustreert met Construction in Enamel, een werk uit 1923 waarvoor de conceptuele kunstenaar László Moholy-Nagy de werklieden in een emailleerfabriek per telefoon aanwijzingen gaf.

proefondervindelijk
Om het bouwproces te kennen, en te doorgronden wat er bij het overbrengen van informatie verloren gaat, besloot bureau SLA twee huizen in Amsterdam zelf te bouwen. Het resulteerde in een superieure kwaliteit en een tot tranen geroerde stukadoor. SLA stelde zo proefondervindelijk vast dat je door de bouw anders te organiseren daadwerkelijk andere architectuur krijgt. ‘Niets nieuws natuurlijk, voor cepezed’, voegt Peter hieraan toe, ‘jullie zitten van oudsher al dicht op de bouwpraktijk’. De vragen na afloop bewezen dat het heus niet allemaal gesneden koek was wat hij vertelde. En dat zijn verhaal ons inspireerde.

Peter van Assche is architect en wiskundige. Hij is de oprichter van bureau SLA, medeoprichter van Pretty Plastic, en lector Architecture & Circular Thinking aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam.